Przedstawiamy komunikat prasowy z dnia 22 czerwca 2021 r. z posiedzenia Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi Parlamentu Europejskiego.

Tematy główne:

1. Przedstawienie przez przedstawiciela Komisji (DG SANTE) badania na temat „roślinnego materiału reprodukcyjnego”.
2. Prezentacja przez przedstawiciela Komisji (DG SANTE) badania na temat „Nowych technik genomicznych”.
3. Wysłuchanie publiczne na temat „Perspektyw produkcji zwierzęcej w UE w kontekście Zielonego Ładu, strategii od pola do stołu i strategii na rzecz różnorodności biologicznej”.

22 czerwca 2021 roku w Parlamencie Europejskim w Brukseli odbyło się posiedzenie Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi (AGRI). Przedstawiciele Komisji Europejskiej przedstawili dwa badania: dotyczące „roślinnego materiału reprodukcyjnego” oraz „nowych technik genomicznych”. Ponadto posłowie wzięli udział w wysłuchaniu publicznym na temat „Perspektyw produkcji zwierzęcej w UE w kontekście Zielonego Ładu, strategii od pola do stołu i strategii na rzecz różnorodności biologicznej”.

1. Roślinny materiał reprodukcyjny

            Rada wezwała Komisję, aby do dnia 31 grudnia 2020 r. przedłożyła analizę możliwości zaktualizowania obowiązujących przepisów w dziedzinie produkcji i wprowadzania do obrotu materiału przeznaczonego do reprodukcji roślin. Celem tych działań jest skonsolidowanie i zaktualizowanie istniejących przepisów, tak aby rozstrzygnąć pewne problematyczne kwestie, takie jak: złożoność i rozdrobnienie istniejącego prawodawstwa, brak harmonizacji jego wdrożenia w państwach członkowskich, co przeszkadza w zapewnieniu wszystkim podmiotom równych warunków działania, potrzeba usprawnienia ich harmonizacji z innymi aktami ustawodawczymi regulującymi ten sektor oraz ich spójności z innymi politykami, a także konieczność dostosowania się do postępu technicznego w dziedzinie hodowli roślin czy wreszcie ochrona różnorodności biologicznej w rolnictwie i zasobów genowych roślin.

Sprawozdanie opisuje trzy możliwe warianty:

• Opcja 0 (brak działań): brak zmian w obecnej sytuacji; skupienie się na wdrażaniu prawodawstwa w sposób uwzględniający cele Zielonego Ładu i strategii „Od pola do stołu”.
• Wariant 1: poprawa procedur i spójności prawodawstwa oraz wprowadzenie środków ad hoc w celu zwiększenia zrównoważenia; obejmowałby zmiany w dyrektywach w celu dostosowania ich struktury i procedur decyzyjnych, a także wprowadzenia środków wspierających zrównoważony rozwój.
• Wariant 2: elastyczność umożliwiająca dostosowanie do rozwoju technologicznego, poprawa dostępu do zasobów genetycznych oraz spójne podejście do celów zrównoważonego rozwoju (kompleksowe zmiany dyrektyw, które odpowiadałyby na potrzebę bardziej zrównoważonego rozwoju i większej różnorodności biologicznej. Wariant ten przyczyniłby się on do dostosowania do zmian klimatu i łagodzenia ich skutków poprzez stworzenie większej elastyczności w rejestracji i wprowadzaniu do obrotu odmian oraz ogólnie w procedurach. Uwzględniłby wreszcie specyfikę wymiany materiału siewnego między rolnikami i umożliwiłby łatwe dostosowanie prawodawstwa do rozwoju naukowego i technicznego).

Rewizja bieżących przepisów jest pilnie potrzebna, ponieważ w ostatniej dekadzie cały sektor rolniczy doświadczał dynamicznych zmian: rozwoju technicznego w sektorze produkcji i hodowli nasion, licznych innowacji, rosnącego zapotrzebowania na zrównoważony rozwój w rolnictwie oraz coraz większej potrzeby zachowania agro-bioróżnorodności i nacisku na agroekologię. Przepisy powinny być unowocześnione i kompleksowe, odzwierciedlając zmiany, jakie zaszły w tym sektorze.

Niezależnie od wyboru konkretnego wariantu, nowe przepisy powinny być otwarte na integrację nowych i przyszłych rozwiązań. Szczególnie ważne jest także zapewnienie właściwego systemu kontroli urzędowych i informatycznych systemów wsparcia oraz ustanowienie systemu zachęt dla producentów dbających o różnorodność materiału rozmnożeniowego, zwłaszcza w zakresie hodowli gatunków mało popularnych i niedostatecznie wykorzystywanych – w celu wparcia bioróżnorodności i bezpieczeństwa żywieniowego.

2. Nowe techniki genomiczne

W kwietniu KE opublikowała sprawozdanie na temat nowych technik genomowych [NGT] przygotowane na wniosek Rady UE, która zwróciła się do Komisji o przeprowadzenie „analizy w związku z wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości w sprawie C-528/16 dotyczącej statusu nowych technik genomowych na podstawie prawa Unii”. Nie ma jasności, czy NGT mają być w prawie UE traktowanej jako produkty GMO czy inne. Trybunał orzekł, że produkty hodowane z wykorzystaniem NTG powinny podlegać unijnemu ustawodawstwu w zakresie GMO.

Nowe techniki genomowe definiuje się w badaniu jako „wszystkie techniki mające na celu zmianę genomu organizmu opracowane po 2001 r. (tj. kiedy przyjęto prawodawstwo UE w sprawie GMO)”. Bazują one m.in. na edycji genów z użyciem systemów takich jak CRISPR-Cas9. Przy użyciu tych technik można wprowadzić do DNA zarówno niewielkie zmiany, takie jak mutacje występujące naturalnie, jak i użyć je do dużych zmian, np. wprowadzić do organizmu nowe geny. Stosowanie technik NBT, np. w produkcji żywności czy pasz, nie zostało jeszcze szczegółowo uregulowane w przepisach – ani unijnych, ani polskich.

Badanie Komisji Europejskiej konkluduje, iż nowe techniki genomowe mogą przynieść korzyści wielu sektorom społecznym, przyczyniając się do realizacji celów UE w zakresie innowacji i zrównoważonego rozwoju systemów żywnościowych, a także bardziej konkurencyjnej gospodarki. W badaniu przeanalizowano również obawy związane z produktami opartymi na nowych technikach genomowych oraz ich obecnymi i przyszłymi zastosowaniami. Obawy obejmowały możliwy wpływ na bezpieczeństwo i środowisko naturalne, na przykład na różnorodność biologiczną, współistnienie z rolnictwem ekologicznym i niemodyfikowanym genetycznie, a także kwestie etykietowania. Nowe techniki genomowe są bardzo zróżnicowanym zestawem technik i mogą osiągać różne wyniki, przy czym niektóre produkty roślinne wytwarzane z ich wykorzystaniem są równie bezpieczne dla zdrowia ludzi i zwierząt oraz dla środowiska jak rośliny uprawiane konwencjonalnie. Ponadto w badaniu stwierdzono, że istnieją silne przesłanki wskazujące na to, że obecne prawodawstwo dotyczące GMO z 2001 r. nie jest adekwatne do potrzeb niektórych nowych technik genomowych i opartych na nich produktów oraz że wymaga ono dostosowania do postępu naukowo-technicznego.

Sprawozdanie wnosi jasną naukową perspektywę do ważnej debaty, zwłaszcza w odniesieniu do ambitnych celów wyznaczonych przez strategię „od pola do stołu”. Nowe techniki genomowe niosą ze sobą rzeczywiste i konkretne narzędzia, które pomogą znaleźć rozwiązania w kontekście aktualnych i przyszłych wyzwań związanych z klimatem, środowiskiem i bezpieczeństwem żywnościowym, z którymi mierzymy się w Unii Europejskiej (stanowisko to podzielają również organizacje rolnicze, np. Copa i Cogeca).

3. Perspektywy produkcji zwierzęcej w UE w kontekście Zielonego Ładu, strategii od pola do stołu i strategii na rzecz różnorodności biologicznej

Celem Strategii „od pola do stołu” jest wdrożenie części Europejskiego Zielonego Ładu, w zakresie zrównoważonych systemów żywnościowych, uwzględniających nierozerwalne związki między zdrowymi ludźmi, zdrowymi społeczeństwami i zdrową planetą. Strategia stanowi element programu Komisji Europejskiej na rzecz osiągnięcia celów zrównoważonego rozwoju ONZ, zgodnie z którym wszyscy obywatele oraz podmioty gospodarcze w różnych łańcuchach wartości, w UE i poza nią, powinni skorzystać na sprawiedliwej transformacji. Główne założenia Strategii obejmują m.in.: zmniejszenie śladu środowiskowego i klimatycznego unijnego systemu żywnościowego i wzmocnienie jego odporności, zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego, uczynienie z UE lidera globalnej transformacji w kierunku konkurencyjnego, zrównoważonego systemu żywnościowego oraz zachowanie przystępności cenowej żywności przy jednoczesnym generowaniu sprawiedliwszych zysków ekonomicznych w łańcuchu dostaw.

Hodowla zwierząt stała się głośnym tematem w Parlamencie po przyjęciu rezolucji w sprawie zakończenia chowu klatkowego w UE (2021/2633(RSP); poseł Krzysztof Jurgiel głosował przeciwko rezolucji). Chociaż fakt, że Komisja chce dostosować przepisy w zakresie dobrostanu zwierząt do nowych strategii nie budzi zdziwienia, mało się jednak mówi o negatywach:

1. Po pierwsze, rolnicy są informowani jako ostatni o nowych wymaganiach, co nie sprzyja budowaniu ich poczuciu bezpieczeństwa.
2. Przegląd przepisów dotyczących dobrostanu zwierząt i związane z nim zmiany legislacyjne dotkną cały sektor produkcji zwierzęcej. Wyższe wymagania w zakresie dobrostanu zwierząt w połączeniu z kolejnymi ewentualnymi obciążeniami związanymi z koniecznością prowadzenia tej działalności metodami bardziej przyjaznymi środowisku będą prowadzić do wyższych kosztów prowadzenia takiej produkcji, a zatem do wyższej ceny dla konsumentów.
3. Po trzecie, wymogi UE w zakresie dobrostanu zwierząt już teraz są najwyższe na świecie. Jeżeli prezentowane ambicje nie będą wiązały się z ochroną rynku UE przed napływem produktów pochodzenia zwierzęcego wyprodukowanych w państwach, w których warunki prowadzenia takiej działalności nie są obciążone takimi wymaganiami, może to doprowadzić do utraty konkurencyjności przez rolnictwo w Polsce i w UE.